De huidige situatie van kinderen in Suriname: Uitdagingen, vooruitgang en aanbevelingen

De maand november staat wereldwijd in het teken van kinderrechten.

Op 18 november vond de Werelddag voor de preventie en het herstel van seksuele uitbuiting, misbruik en geweld tegen kinderen plaats.

Twee dagen later, op 20 november, herdenken we de Universele Dag van het Kind, een moment om stil te staan bij de rechten en het welzijn van kinderen.

In Suriname is het echter duidelijk dat er nog veel werk aan de winkel is om deze rechten effectief te waarborgen.

Hoewel Suriname dit verdrag in 1993 heeft geratificeerd, blijkt dat de situatie van kinderen in het land verre van ideaal is. Kinderen zijn de toekomst van Suriname, maar de uitdagingen waarmee zij worden geconfronteerd, zijn schrijnend (Dutch Caribbean Legal Portal, 2016).

De combinatie van gebrekkige uitvoering van wetten, armoede, beperkte toegang tot kwaliteitsonderwijs en structurele maatschappelijke problemen heeft ernstige gevolgen voor hun welzijn en ontwikkeling.

Dit artikel biedt een analyse van de huidige situatie, belicht de gevolgen van het falen in het waarborgen van kinderrechten en biedt enkele adviezen om verandering te realiseren.

Kinderrechten in Suriname: De stand van zaken

1. Juridische vooruitgang, maar gebrekkige uitvoering

De juridische basis voor kinderrechten in Suriname is gelegd, maar de uitvoering laat te wensen over.

Rapporten tonen aan dat het Kinderrechtenverdrag vaak wordt gezien als een “papieren tijger” – een document dat mooi klinkt, maar in de praktijk weinig impact heeft op de levens van kinderen ( Onderzoek Child Rights International Network, 2016).

Het Universiteitsinstituut voor Kinderrechten heeft benadrukt dat er een structureel gebrek is aan middelen, beleid en handhaving om kinderrechten te beschermen.

Hoewel het aangekondigde Kinderombudsinstituut een stap in de goede richting is en er hard wordt gewerkt om dit bureau te implementeren, zal het succes ervan afhangen van de onafhankelijkheid en bevoegdheden van deze instantie.

De ombudspersoon moet kunnen optreden tegen misstanden en een centrale rol spelen in bewustwording en beleidsvorming.

2. Seksueel misbruik en uitbuiting kinderen: Een alarmerende realiteit

Seksueel misbruik van kinderen is een van de meest schrijnende en complexe problemen in Suriname (MICS 2010).
Het is een probleem dat vaak in het verborgene plaatsvindt en soms zelfs verzwegen wordt door de betrokkenen.

Veel gevallen van seksueel misbruik blijven onopgemerkt of worden niet serieus genomen door zowel de autoriteiten als de gemeenschap.

Dit komt door een combinatie van factoren, waaronder taboes, culturele normen en een gebrek aan adequate juridische en maatschappelijke structuren.

De rol van taboe en culturele normen

In veel gemeenschappen in Suriname heerst er nog steeds een sterke cultuur van zwijgen over seksueel geweld, vooral wanneer het misbruik binnen het gezin plaatsvindt (Onderzoek IGRS in opdracht van DNA en UNICEF, 2018. Titel “Kinderrechten in Suriname”).

Wanneer een kind het slachtoffer is van seksueel misbruik door een familielid, zoals een broer, oom, tante of ander familielid, wordt het vaak als een “familiezaak” beschouwd.

De angst om het sociale stigma of de schaamte die gepaard gaat met het openbaar maken van dit misbruik te dragen, zorgt ervoor dat slachtoffers en hun families vaak in stilte lijden.

Daarnaast is er een diepgeworteld taboe op het bespreken van seksualiteit en geweld binnen veel Surinaamse gemeenschappen.

Dit maakt het voor kinderen moeilijk om over misbruik te spreken, zelfs wanneer ze zich veilig genoeg voelen om dat te doen.

De maatschappij kijkt vaak weg of negeert de tekenen van misbruik, vooral wanneer de dader een vertrouwde figuur is.

Een van de meest problematische aspecten van het zwijgen over misbruik is de dynamiek die ontstaat wanneer een moeder afhankelijk is van haar partner, bijvoorbeeld financieel of emotioneel.

In gevallen waar een nieuwe partner een ouder in huis heeft, kunnen moeders vaak huiverig zijn om aangifte te doen van misbruik, uit angst de partner te verliezen.

Dit wordt vaak versterkt door de economische afhankelijkheid van de partner, waardoor de moeder, ondanks haar zorgen, de belangen van haar kind opzijzet om de relatie te behouden.

In de afgelopen jaren zijn er rechtszaken geweest die dit probleem in de spotlight hebben gezet, waarbij moeders in plaats van hun kinderen te steunen, kozen voor hun partner.

Dit levert niet alleen een psychologische last voor de moeder op, maar het creëert ook een immense belemmering voor de kinderen die slachtoffer zijn van misbruik.

De angst voor sociale uitsluiting en de mogelijkheid dat de dader in de omgeving blijft, maakt het voor slachtoffers des te moeilijker om hulp te zoeken of steun te krijgen.

Hoewel dit taboe en de culturele blokkades nog steeds diepgeworteld zijn, is er toch een positieve verschuiving te zien.

Steeds meer ouders, en vooral moeders, besluiten nu wel aangifte te doen bij de autoriteiten wanneer hun kind slachtoffer wordt van misbruik. Dit is een belangrijke stap vooruit en een signaal dat het bewustzijn rondom seksueel misbruik eindelijk toeneemt.

Het is van cruciaal belang dat de overheid en maatschappelijke organisaties nu snel inspelen op deze veranderingen. Ze moeten meer voorlichting geven over de rechten van kinderen en het belang van het melden van misbruik.

Er is dringend behoefte aan bewustwordingscampagnes die de samenleving in het algemeen, en ouders in het bijzonder, voorlichten over de gevaren van seksueel misbruik en hoe zij hun kinderen kunnen beschermen.

Daarnaast moet er meer ondersteuning komen voor slachtoffers van seksueel geweld, zoals toegang tot therapie, juridisch advies en veilige opvangplekken.

Deze steun moet niet alleen op het moment van de aangifte beschikbaar zijn, maar ook op lange termijn, om kinderen en hun families te helpen herstellen van de traumatische ervaringen.

3. Kinderarbeid en armoede

Kinderarbeid is nog steeds een groot probleem in Suriname, vooral in rurale en economisch achtergestelde gemeenschappen (IMWO, Onderzoek naar Kinderarbeid in Suriname, 2017).

Kinderen worden ingezet voor zware werkzaamheden, vaak omdat hun gezinnen afhankelijk zijn van hun bijdrage aan het gezinsinkomen. Dit heeft een directe impact op hun onderwijs en toekomstige kansen.

Volgens het Universiteitsinstituut voor Kinderrechten is de aanpak van kinderarbeid een van de grootste uitdagingen voor Suriname.

Ondanks wettelijke maatregelen ontbreekt het aan effectieve monitoring en handhaving, vooral in afgelegen gebieden waar arbeidsomstandigheden moeilijk te controleren zijn.

De Suriname Kinderarbeid Survey (SCLS) 2017 geeft aan dat 3.3 procent van de ondervraagde kinderen betrokken is in economische activiteiten, waarvan tweemaal zoveel jongens dan meisjes hebben gewerkt.

Ongeveer 2.2 procent van het totale aantal kinderen is betrokken bij kinderarbeid, waarvan 1.6 procent in gevaarlijk werk.

Schoolbezoek is hoger bij kinderen die niet werken dan bij kinderen die werken. Een vergelijking tussen jongens en meisjes toont dat meer meisjes de school bezoeken.

Kinderen in gevaarlijk werk hebben relatief het laagste schoolbezoekpercentage (67 procent) in vergelijking met andere werkende kinderen.

De hoofdredenen voor werken zijn om een bijdrage te leveren aan het gezinsinkomen, om een vak aan te leren of om te helpen in het familiebedrijf.

4. Onderwijs en mentale gezondheid

Veel kinderen in Suriname krijgen niet de kwaliteit van onderwijs die zij verdienen. Vooral in achtergestelde gebieden kampen scholen met een gebrek aan goed opgeleide leraren, leermaterialen en infrastructuur.

UNICEF benadrukte tijdens een onderzoek onder jongeren in Nickerie dat deze tekortkomingen niet alleen de academische prestaties van kinderen beïnvloeden, maar ook hun mentale welzijn.

Cijfers en onderzoek bevestigen de zorgen over het mentale welzijn van kinderen en jongeren. Zo was in 2018 zelfdoding de op-één-na belangrijkste doodoorzaak voor mensen tussen de 15 en 39 jaar oud. Ook zien we de laatste jaren een toename van zelfdodingspogingen onder kinderen tussen de 10 en 14 jaar.

Om een beter inzicht te krijgen in de problematiek heeft UNICEF in 2022, samen met het ministerie van Arbeid, Werkgelegenheid en Jeugdzaken, onderzoek gedaan in Suriname naar het mentale welzijn onder jongeren tussen de 16 en 25.

Hieruit bleek dat driekwart van de jongeren in de afgelopen maanden stress en/of depressie ervaarden. Ook gaf 64 procent aan dat ze tegen school- en studieproblemen aanliepen.

Het onderzoek bevestigde dat zelfdoding een grote zorg is: 36,2 procent van de jongeren gaf aan ooit suïcidale gedachten te hebben gehad.

Mentale gezondheid is een onderbelicht aspect van kinderrechten in Suriname. Armoede, huiselijk geweld en sociale ongelijkheid hebben een negatieve invloed op het emotionele welzijn van kinderen. Er is een dringende behoefte aan counselingprogramma’s en ondersteuning voor zowel kinderen als hun families.

5. Positieve ontwikkelingen in het Jeugdrecht en bescherming van kinderen

Naast de groeiende aandacht voor seksuele uitbuiting van kinderen, zijn er ook belangrijke stappen gezet in de juridische bescherming van kinderen in Suriname, met name in het jeugdrecht (Masteronderzoek studenten Juridische Faculteit, 2023. Titel: De jeugddetentie in Suriname).

De implementatie van het jeugdstrafrecht en de ‘speciale’ jeugdofficier zijn twee cruciale ontwikkelingen die bijdragen aan een verbeterde rechtspositie van kinderen, vooral wanneer ze in aanraking komen met de wet.

De (jeugd)officier van justitie maakt steeds een afweging tussen de aard en ernst van het feit, recidive(herhaling) en omstandigheden van de jeugdige.

Aandacht voor jeugddetentie

Jeugddetentie wordt alleen toegepast in geval de jeugdige zich schuldig heeft gemaakt aan een misdrijf.

Voor de jeugddetentie is er ook een onderscheid gemaakt naar leeftijd en de maximale straf die gegeven kan worden aan de jeugdige bij het begaan van een misdrijf. De bedoeling van de jeugddetentie is om de jeugdigen de begeleiden en te resocialiseren.

De aandacht die de overheid en betrokken organisaties momenteel besteden aan het verbeteren van de voorzieningen en de werkomstandigheden in deze centra is bemoedigend.

Het is essentieel dat kinderdetentiecentra geen plaatsen van bestraffing worden, maar ruimte bieden voor herstel en rehabilitatie.

Er moeten programma’s worden geïmplementeerd die kinderen helpen bij hun persoonlijke ontwikkeling, zodat ze na hun detentie de kans krijgen om een nieuw leven op te bouwen.

Verbeteringen in het verhoorproces van kinderen

Een ander positief teken in de rechtsbescherming van kinderen in Suriname is de verbetering van de procedures bij het verhoren van kinderen door het Openbaar Ministerie (OM) en de rechter.

Kinderen die getuige zijn van een misdrijf of slachtoffer zijn van misbruik moeten op een kindvriendelijke manier worden verhoord, zodat ze zich veilig voelen en hun getuigenis effectief kan worden verzameld.

Er zijn nu voorzieningen die het verhoorproces beter afstemmen op de behoeften van kinderen. Zo wordt er gebruikgemaakt van kindvriendelijke interviewruimtes en gespecialiseerde onderzoekers die getraind zijn in het omgaan met kinderen, zodat ze niet opnieuw getraumatiseerd worden door het proces.

De aandacht voor kindvriendelijke verhoormethoden is van groot belang, omdat kinderen vaak niet in staat zijn om de complexiteit van juridische procedures te begrijpen, en zich kwetsbaar kunnen voelen in een formele rechtsomgeving.

Het waarborgen van een veilige en ondersteunende omgeving tijdens het verhoorproces is dus essentieel voor het verkrijgen van eerlijke getuigenissen en het beschermen van hun rechten.

Alternatieve taakstraffen door het OM

Een positieve ontwikkeling die eveneens is te prijzen, is de toepassing van alternatieve taakstraffen door het Openbaar Ministerie.

Deze alternatieven zijn vooral belangrijk voor minderjarigen die zich schuldig maken aan strafbare feiten, maar die, gezien hun leeftijd, niet in aanmerking komen voor een gevangenisstraf.

Alternatieve taakstraffen kunnen bestaan uit maatschappelijk nuttige arbeid, educatieve programma’s, of therapieën die gericht zijn op het verbeteren van hun gedrag en het voorkomen van recidive.

Het gebruik van alternatieve taakstraffen is niet alleen een stap vooruit in de richting van een meer humane benadering van jeugdcriminaliteit, maar het zorgt er ook voor dat jongeren meer kans krijgen om hun fouten te herstellen en te leren van hun daden, zonder dat zij gevangenisstraf hoeven te ondergaan.

Dit is niet alleen beter voor de ontwikkeling van het kind, maar draagt ook bij aan het verkleinen van de kans dat het kind verder afglijdt in het criminele circuit.

Enkele aanbevelingen

1. Versterk de juridische infrastructuur voor kinderrechten

Het Kinderombudsinstituut moet met spoed worden opgericht, met duidelijke bevoegdheden en een budget dat onafhankelijkheid garandeert.

De Surinaamse regering moet het Kinderrechtenverdrag volledig integreren in de nationale wetgeving en een systeem van monitoring en rapportage opzetten.

2. Creëer veilige omgevingen tegen seksueel misbruik

Investeer in preventiecampagnes om bewustzijn te vergroten over seksueel geweld en misbruik.

Zorg voor toegankelijke opvangcentra en psychologische hulp voor slachtoffers, met gespecialiseerde therapeuten en advocaten.

Overtreed de stiltecultuur door misbruik actief te rapporteren en daders streng te straffen.

3. Bestrijd kinderarbeid effectief

Voer strengere controles uit op bedrijven die kinderarbeid mogelijk maken.

Stimuleer economische steunprogramma’s voor kwetsbare gezinnen, zodat zij niet afhankelijk zijn van het inkomen van hun kinderen.

Werk samen met internationale organisaties om kinderarbeid systematisch aan te pakken.

4. Versterk het onderwijssysteem

Investeer in lerarenopleiding en zorg voor adequate beloning om gekwalificeerde professionals aan te trekken.
Verbeter de infrastructuur van scholen, met name in het binnenland, en zorg voor moderne leermiddelen.

Introduceer naschoolse programma’s die kinderen motiveren om op school te blijven en vaardigheden ontwikkelen die bijdragen aan hun toekomst.

5. Prioriteer mentale gezondheid

Ontwikkel een landelijk programma voor geestelijke gezondheidszorg gericht op kinderen, met een focus op counseling en therapie in scholen.

Leid onderwijzers en zorgverleners op om mentale gezondheidsproblemen bij kinderen te herkennen en aan te pakken.
Versterk de noodhulplijn voor kinderen die hulp nodig hebben bij huiselijk geweld, emotionele of mentale problemen.

Slotoproep

Suriname staat op een kruispunt als het gaat om kinderrechten. De keuzes die vandaag worden gemaakt, zullen de toekomst van duizenden kinderen bepalen.

Door gezamenlijk te werken aan betere wetgeving, sociale programma’s en een cultuur van respect voor kinderrechten, kan een betere toekomst voor alle kinderen in Suriname worden gegarandeerd.

Het is tijd dat we niet alleen luisteren naar kinderen, maar ook actie ondernemen op basis van hun behoeften en ideeën.

Kinderrechten zijn niet onderhandelbaar.

Samen kunnen we bouwen aan een Suriname waarin elk kind de kans krijgt om veilig, gezond en hoopvol op te groeien.

Sheila Mijnals
Directeur UMA Legal Aid & Marketing